Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica

Wprowadzenie

Celem niniejszej publikacji jest zainicjowanie dyskusji nad współczesnymi wyzwaniami stojącymi przed edukacją geograficzną i przyrodniczą na wszystkich szczeblach kształcenia, a zwłaszcza nad koniecznością wielorakich innowacji dydaktycznych w zakresie koncepcji, realizacji oraz ewaluacji kształcenia. Po wprowadzeniu istotnych zmian strukturalnych, programowych i organizacyjnych w szkole ponadgimnazjalnej, które bezpośrednio wpływają na edukację geograficzną i przyrodniczą, podjęcie dyskusji, a także nowych badań i wyzwań, wydaje się być uzasadnione, a nawet konieczne.

Pomimo wielu krytycznych uwag oraz dyskusji dotyczących wprowadzanych zmian na wielu płaszczyznach procesów edukacyjnych, przyjęte rozwiązania mogą jednak, a nawet mają szansę, przyczynić się do podniesienia jakości procesu dydaktycznego.

W ostatnich latach innowacyjność nabiera nowego znaczenia, choć przez długi czas edukacja była tą dziedziną, w której obawiano się działań spontanicznych, niesprawdzonych, a same przykłady innowacji zdarzały się niezbyt często. Z tego właśnie powodu Zakład Dydaktyki Geografii Instytutu Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Geograficznego zorganizowały Międzynarodowe Seminarium Naukowe Dydaktyków Szkół Wyższych oraz Nauczycieli Geografii i Przyrody „Innowacje w kształceniu geograficznym i przyrodniczym”. Seminarium odbyło się w dniach 26–27 września 2013 roku w Instytucie Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Warto podkreślić, że w dobie internacjonalizacji badań naukowych oraz podejmowania wielowątkowej działalności dydaktycznej pracowników zajmujących się problematyką szeroko pojętej optymalizacji edukacji geograficznej i przyrodniczej, wymiana doświadczeń we wskazanym zakresie na forum międzynarodowym wydaje się uzasadniona. Dlatego też niniejsza publikacja ma na celu promocję wyników badań teoretycznych i empirycznych zarówno w środowisku naukowym, jak i wśród nauczycieli geografii oraz przyrody, którzy powinni wdrażać proponowane innowacje do praktyki szkolnej.

Problematyka tomu koncentruje się w obszarach kilku bloków tematycznych i obejmuje zagadnienia innowacji kształcenia przyrodniczego w liceum, nowych doświadczeń i refleksji (po wprowadzonych zmianach) w kształceniu geograficznym w liceum, innowacji w geografii na szczeblu akademickim, a także współczesnym kształceniu, dokształcaniu i doskonaleniu nauczycieli geografii. W nawiązaniu do problematyki kształcenia przyrodniczego istotna wydała się dyskusja nad miejscem nauk przyrodniczych w systemach edukacyjnych państw europejskich oraz możliwościami i zadaniami uczelni wyższych w kształceniu przyrodniczym.

W publikacji przyjęto podział na trzy główne części. W części pierwszej tomu „Innowacje w koncepcji kształcenia na różnych etapach edukacyjnych”, Danuta Piróg zaproponowała wprowadzenie metody pól semantycznych jako innowacyjnej techniki badawczej w badaniach jakościowych z zakresu geografii społecznej, w tym do badań poświęconych procesowi nauczania-uczenia się. W artykule Marioli Tracz przedstawiono źródła innowacji pedagogicznych w kształceniu geograficznym oraz dokonano analizy ich wpływu na treści programowe i podręczniki do nauczania geografii. Christian Fridrich przedstawił oryginalną propozycję zastosowania modelu nauczania geografii i ekonomii w szkołach austriackich w aspekcie kształtowanych kompetencji uczniów. Mariola Tracz i Agnieszka Świętek przedstawiły wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród nauczycieli gimnazjum w aspekcie zmian strukturalnych i programowych wprowadzanych w polskim systemie edukacyjnym w ostatnich latach. Arkadiusz Głowacz porównał innowacje programowe w zakresie edukacji geograficznej wprowadzane w szkołach ponadpodstawowych (na poziomie gimnazjum) w Polsce, Anglii, Francji i w Niemczech, natomiast aktualne zestawienie kształcenia przyrodniczego przyszłych nauczycieli w wyższych uczelniach w Polsce zaprezentowała Barbara Dzięcioł-Kurczoba.

W drugiej części tomu „Innowacje w edukacji szkolnej”, Agnieszka Świętek oraz Remigiusz Pacyna przedstawili możliwości wykorzystania nowej wersji interaktywnego atlasu geograficznego w edukacji szkolnej, dokonując jego oceny oraz porównania z atlasami tradycyjnymi. Bożena Wójtowicz w swoim artykule podkreśliła wyjątkową rolę edukacji z zakresu technologii informacyjnych w kształceniu studentów specjalności nauczycielskich we współczesnym świecie. W przeprowadzonych badaniach ankietowych wśród studentów i nauczycieli geografii przedstawiła najważniejsze kompetencje z zakresu technologii informacyjnych, które powinny być kształtowane w trakcie studiów. Elżbieta Buchcic zaprezentowała wybrane czynniki wpływające na efektywność pracy wychowawców, m.in. czynniki osobowościowe, uwarunkowania środowiskowe oraz jakość relacji interpersonalnych uczeń–nauczyciel. Ilona Żeber-Dzikowska przedstawiła potrzeby wychowawcze, socjalne i edukacyjne w rozwijaniu świadomości i kształtowaniu postaw prospołecznych dzieci i młodzieży, w tym innowacyjnych projektów na temat dobroczynności i wolontariatu w świadomości młodych ludzi. Ilona Żeber-Dzikowska oraz Elżbieta Buchcic we wspólnej publikacji analizują i oceniają możliwości sprostania nowym wyzwaniom, określonym rolom i zadaniom (których jest coraz więcej), którym muszą podołać nauczyciele w XXI wieku. Wielowątkowe aspekty humanizacji współczesnego człowieka oraz istotną, stale aktualną rolę dialogu międzykulturowego w edukacji młodych pokoleń podjęli we wspólnej publikacji Viaczeslav Sukhorukov i Bożena Wójtowicz. Petra Karvánková, Dagmar Popjaková oraz Vlasta Kovaříková w swoim artykule przedstawiły założenia i koncepcje lekcji geografii dla uczniów szkoły podstawowej z zakresu geografii społeczno-gospodarczej, zwłaszcza w ujęciu problematyki globalnej.

W trzeciej części tomu „Geografia i przyroda w reformującym się liceum”, Barbara Baarová zaprezentowała cele, założenia, zadania oraz treści nauczania geografii na różnych poziomach kształcenia w systemie edukacyjnym Czech. Maria Adamczewska przedstawiła wyniki badań dotyczących wprowadzania reformy w nauczaniu geografii w łódzkich liceach. Małgorzata Wysocka-Kunisz pokazała interesujące przykłady lekcji przyrody dla liceum opracowane przez fizyka. W publikacji Autorka ujawniła niepokój o dalsze losy przedmiotów przyrodniczych w liceum. Autor kolejnego artykułu w tej części tomu, Wiktor Osuch, przedstawił koncepcję i założenia projektu „Kształcenie Pełne Wyobraźni – KPW” nauczania przyrody w liceum na przykładzie analizy programu i materiałów dydaktycznych, natomiast Paweł Wojtanowicz dokonał oceny środków obrazowych wykorzystywanych w procesie nauczania-uczenia się geografii, pokazując przykłady kształtowania w umysłach uczniów obrazu rzeczywistości.

Niniejszy tom nie wyczerpuje wszystkich artykułów zaprezentowanych podczas seminarium. Redaktorzy zachęcają także do zapoznania się z kolejnym tomem Annales, w którym problematyka innowacji w kształceniu geograficznym i przyrodniczym będzie kontynuowana.

Wiktor Osuch, Bożena Wójtowicz